སྦས་ཡུལ་འབྲས་མོ་ལྗོངས་སུ་བསྐྱོད་པའི་མཐོང་ཐོས་ཀྱི་ངོས་འགའ།

རྩོམ་པ་པོ། ཟླ་སྨུག་པོ།
 
ད་ལམ་ཁོ་བོ་གནས་འདིར་ཡུལ་སྐོར་སྤྲོ་འཁྱམས་ཀྱི་ཟོལ་དུ་འོང་སྟེ་འབྲས་ལྗོངས་སྣོད་བཅུད་གཉིས་ཀར་རྒྱུས་ལོན་ཡིད་ཚིམ་པ་ཞིག་མ་བྱུང་ཡང་། ས་གར་སོང་ཟེར་ན་འདིར་སོང་དང་། ཟས་ཅི་རག་ཟེར་ན་འདི་རག་ཟེར་བ་ཞིག་སྙིང་ཉེ་བའི་ཀློག་པ་པོ་དག་ལ་སྟོན་རྒྱུ་མེད་ན་ཅུང་འོས་འཚམས་མེད་པར་ཚོར་ཏེ། ཡུལ་དེའི་ཟ་ཟུར་ནས་བཏུས་པའི་གནས་ཚུལ་རགས་བསྡུས་ཤིག་ལྷན་རྒྱས་ལ་རྔམ་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གི་དོད་དུ་འབུལ་སྙིང་སྤྲོ། རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་བཞུགས་སྒར་དྷ་རམ་ས་ལ་ནས་སྤྱི་ལེ་༢༠༨༥ མཚམས་སུ་སྦས་ཡུལ་འབྲས་མོ་ལྗོངས་ཞེས་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་གི་བཀོད་པ་རབ་ཏུ་དང་ཤིན་ཏུ་མཛེས་ཤིང་། ཡུལ་དེའི་འགྲོ་བ་ཡོངས་ཀྱིས་ཁ་མིན་ཞེ་དང་ཞེ་མིན་གཏིང་ནས་གནས་དེར་དག་པའི་ཞིང་ཁམས་ཞེས་མཚན་སྙན་གྱི་ཆོ་ལོ་གསོལ་མྱོང་ཡོད་པར་མ་ཟད། སངས་རྒྱས་གཉིས་པ་པདྨ་ཀ་རས་ཞབས་ཀྱིས་བཅགས་ཤིང་བྱིན་གྱིས་རླབས་པའི་གནས་མཆོག་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པར་བཞེད་དོ།།

ཡུལ་འདིའི་མིང་ཐོགས་སྟངས། ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱིས་གནས་འདིར་སི་ཀེམ་(Sikkim)ཞེས་འབོད་མུས་ཡོད་པ་དེ་ནི་སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢ ལོར་ཡུལ་དེའི་རྒྱལ་པོའི་ལམ་ལུགས་སྲོལ་འབྱེད་པ་ཐོག་མ་ཆོས་རྒྱལ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་ཕོ་བྲང་ལ་བཏགས་པའི་མཚན་ཡིན་པ་དང་། དེ་ཡང་Sikkim ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་སོའུ་ཁེམ་(Sukhyim) ཞེས་པ་ལས་བྱུང་བར་གྲགས་ལ།  Su-ཞེས་པ་ནི་གསར་པ་ཞེས་པའི་དོན་དང་། Khyim-ཞེས་པ་ནི་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་ལ་འགྲེལ་བས་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་གསར་པ་ཞེས་བཏགས་སྐད་འདུག གནས་དེའི་བྷོ་ཏྲི་ཡ་མི་རིགས་ཀྱིས་འབྲས་རྫོང་(Dezong)ཞེས་འབོད་སྲོལ་འདུག་ལ། སི་ཀེམ་རྒྱུན་ཤེས་(Sikkim General Knowedge) ལོ་དེབ་ལས་ཀྱང་སྦས་ཡུལ་འབྲས་མང་རྫོང་(Beyul Demazong) ཞེས་བྲིས་འདུག་པས། བོད་རྣམས་ཀྱི་ཞལ་ལ་གོམས་པའི་འབྲས་ལྗོངས་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་གོང་གི་ཡིག་འབྲུ་དེ་གཉིས་ལས་བྱུང་བ་མིན་ནམ་སྙམ། 
ད་དུང་ཡུལ་དེའི་མི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མ་ལེབ་ཆའི་(Lepcha)སྐད་དུ་ཡུལ་དེར་ནཱི་མེ་ཨེལ(Nye-mael-el)ཞེས་ཟེར་ཞིང་། དེ་ནི་དག་པའི་ཞིང་ཁམས་ཞེས་པའི་དོན་དུ་འགྲེལ་འདུག་པས། ས་སྒང་རིལ་བོ་འདིར་འཇིག་རྟེན་ཐུན་མོང་གི་ལྟ་བྱར་གྱུར་བའི་དག་ཞིང་ཞིག་ཡོད་སྲིད་ན་གནས་འདི་ལ་ལྷ་ཡི་ཡུལ་དང་དག་པའི་ཞིང་ཞེས་ཞུས་ཀྱང་ཅི་ལ་མི་ཆོག་སྙམ་པ་ཞིག་ཀྱང་བྱུང་།

སྣ་མང་འགྱུར་ལྡོག་གི་ཁྲོད་ཀྱི་སི་ཀེམ། སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢ ལོ་ནས་རྒྱལ་ཐོག་དང་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་སི་ཀེམ་གྱི་བདག་པོར་བཞེངས་ཏེ། རྒྱལ་རྒྱུད་རིམ་བྱོན་གྱིས་ཕ་ཤུལ་བུས་འཛིན་གྱི་ལམ་སྲོལ་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཏེ་དུས་ཡུན་གང་འཚམས་འགོར། སྐབས་དེ་ཤད་དུ་གཡས་གཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གིས་ཡུལ་དེའི་བདག་དབང་ལ་ཐེ་ཇུས་འདྲ་མིན་བྱས་པས་མ་ཚད། སྐབས་འགའ་ཞིག་ཏུ་བོད་པའི་རོགས་རམ་ལ་བརྟེན་ནས་ཕྱིའི་བཙན་འཛུལ་བ་མཐའ་སྐྲོད་བཏང་བའི་དོན་དངོས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་བཤད་དུ་ཡོད། དཔེར་ན་སྤྱི་ལོ་༡༧༠༠ལོར་ཆོས་རྒྱལ་མཆོག་གི་སྲང་མོའི་མཚན་སྣེ་རྗེས་འབྲེལ་ཐོག་འབྲུག་པས་སི་ཀེམ་ལ་བཙན་རྒོལ་བྱེད་སྐབས། བོད་དམག་གིས་དཔུང་རོགས་བྱས་ཏེ་འབྲུག་དམག་ཕྱིར་སྐྲོད་བཏང་བ་ལྟ་བུ་རེད། 
དེ་བཞིན་དུ་༡༧༡༧ ནས་༡༧༣༣ བར་འབྲུག་དང་བལ་བོས་ཡང་ཡང་སི་ཀེམ་ལ་བཙན་འཛུལ་ཐེངས་མང་བྱས་རབས་འདུག་ཀྱང་། སྤྱི་ལོ་༡༧༩༡ལོར་རྒྱ་དམག་ཚོ་ཁག་ཅིག་སི་ཀེམ་ལ་དཔུང་རོགས་ཏུ་བཏང་སྟེ་ཀོར་དམག་ཕམ་ཉེས་བཏང་བ་དང་དུས་མཚུངས། ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་དུས་ཡུན་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་ཡུལ་དེ་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་འདུག ད་དུང་དབྱིན་ཇི་བས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པའི་བྱུང་རིམ་རིང་མོ་ཞིག་བཤད་དུ་ཡོད་ཀྱང་རྒྱས་སྤྲོས་མ་བྱས། སྤྱི་ལོ་༡༩༤༧ སྔོན་ཏེ་རྒྱ་གར་དབྱིན་ཇིའི་འོག་ལས་རང་བཙན་མ་ཐོབ་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་ཡུལ་འདི་རྒྱལ་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་བསྐྱངས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་བམ། བོད་ཀྱི་བདག་དབང་དུ་གཏོགས་པའི་ས་ཁུལ་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཆགས་རབས་འདུག་ཀྱང་། དབྱིན་ཇི་བཙན་འཛུལ་བས་ཡུལ་འདི་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱིས་ཆམ་ལ་ཕབ་པ་དང་བསྟུན། སྤྱི་ལོ་༡༩༤༧ ལོ་སྟེ་རྒྱ་གར་རང་བཙན་ཐོབ་རྗེས་ཡུལ་འདི་རྒྱ་གར་གཞུང་གི་དམིགས་བསལ་གྱི་ལྟ་རྟོག་འོག་ཏུ་ཚུད་ཅིང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༧༥ལོར་དངོས་སུ་རྒྱ་གར་གྱི་མངའ་སྡེ་ཉེར་གཉིས་པར་བགྲང་བར་གྲགས་སོ།།

ས་ཁྱོན་དང་མི་འབོར་གྱི་གྲངས་ཚད། སི་ཀེམ་ལུང་པ་འདི་ས་ཁྱོན་དང་མི་འབོར་གཉིས་ཀའི་ཐད་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་མངའ་སྡེ་ཆུང་ཤོས་ཨང་གཉིས་པ་དེ་ཆགས་ཡོད་པ་ལྟར། མངའ་སྡེ་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་༧༠༩༦ ཙམ་ལས་མེད་ཅིང་། ལྷོ་ནས་བྱང་དབར་དུ་སྤྱི་ལེ་༡༡༤དང་། ཤར་ནས་ནུབ་དབར་དུ་སྤྱི་ལེ་༦༤ ཙམ་ལས་མེད་སྐད་འདུག མངའ་སྡེ་འདི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་དུ་གནས་གཞིས་ཆགས་ཏེ་རི་བྲག་གཅོང་གསུམ་གྱིས་ཡུལ་དེའི་གནས་བབས་ངེས་ཅན་བཟུང་ཡོད་པར་བརྟེན། ས་ཁུལ་ཚང་མ་ཡུལ་མི་བྱིངས་ཀྱིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་གནས་སྟངས་ཆགས་མེད་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་མི་འབོར་གྱི་གྲངས་ཚད་དང་བསྡུར་ནས་བལྟས་ན་སའི་རྒྱ་ཁྱོན་དེས་ཡུལ་མིའི་གནས་བབ་དང་ཏག་ཏག་ཆགས་བསྡད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཀྱང་འདུག་སྟེ། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༡ལོའི་སི་ཀེམ་མི་འབོར་ཞིབ་གཤེར་གྱི་སྙན་སྒྲོན་དུ་མི་འབོར་༦༠༧༦༨༨ཡིན་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༠༡ལོའི་མི་འབོར་དེ་༥༤༠༨༥༡ཡིན་སྟབས། འདས་པའི་མི་ལོ་བཅུའི་ཡུན་ལ་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་༡༢.༣༦ཙམ་ཡར་འཕརཡོད་རབས་བཤད་ལ། སྐྱེས་པའི་གྲངས་༣༢༡,༦༦༡དང་བུད་མེད་ཀྱི་གྲངས་༢༨༦,༠༢༧ཙམ་ཞེས་བུད་མེད་ལས་སྐྱེས་པ་མང་བའི་སྐད་ཆ་ཡང་འདུག་གོ།

ཤེས་ཡོན་སློབ་སྦྱོང་སྤྱིའི་གནས་བབས། ཡུལ་ལུང་རེ་འགའ་མ་གཏོགས་ས་ཕྱོགས་གང་དུའང་ཤེས་ཡོན་གྱི་གནས་ཚད་ཡར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་ཡིན་པ་ལྟར། སྦས་ཡུལ་འབྲས་མོ་ལྗོངས་ཀྱི་ཤེས་ཡིན་གྱི་གནས་ཚད་ཀྱང་ལོ་རེ་ནས་ཡར་རྒྱས་ཡར་དར་ཡིན་པ་བཤད་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ལྷག་པར་དུ་བོད་ལྟ་བུའི་ཡིག་རྨོངས་པའི་སྡེ་ཁག་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་ཡིན་པ་མ་ཟད། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༡ལོའི་ཞིབ་གཤེར་ལས་ཤེས་པ་ལྟར་ན་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་༨༢.༩༨ཡིས་ཡི་གེ་འབྲི་ཀློག་ཐུབ་པས་ཡིག་རྨོངས་ལས་སེལ་ཡོད་པར་བཤད་འདུག་པས། འབྲས་ལྗོངས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་གནས་སྟངས་དེ་ལྟོས་འཇོག་གིས་བཤད་ན་གནས་རིམ་མཐོན་པོར་བསླེབས་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་བཤད་སྤོབས། དཔེར་ན་དགོན་སྡེ་དང་། ཤེས་ཡོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཚོགས་སྡེ(educational institute) སོགས་ཕུད་པའི་གཞུང་སྒེར་གཉིས་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་གྲངས་༨༢༩ལྷག་ཅིག་ཡོད་པ་དང་། ཤེས་ཡོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཚོགས་སྡེ་གྲངས་བརྒྱད་བརྒྱ་མ་ཟིན་ཙམ་ཡོད་སྐད་འདུག མདོར་ན་འབྲས་ལྗོངས་མི་མང་༣༧༧ཙམ་ལ་ཤེས་ཡོན་སློབ་སྦྱོང་དང་འབྲེལ་བའི་སྡེ་ཚན་རེ་ཐོབ་འདུག་པ་འདིས་ཀྱང་ཡུལ་དེའི་ཤེས་ཡོན་གྱི་གནས་རིམ་གང་འཚམས་སླེབས་ཡོད་པ་མཚོན་ཡོད།

དྲན་གསོའི་ཚུལ་དུ་མཇུག་བསྡུ་བ། སྦས་ཡུལ་འབྲས་མོ་ལྗོངས་ཀྱི་གནའ་རབས་ད་འབྱུང་མ་ལག་དང་བཅས་པ་གླེང་བའི་ནུས་མཐུ་ང་ལ་མེད་ཅེས་ཐོག་མར་སྐད་ཆའི་འགོ་འཛུགས་དུས་ནས་ཞུས་ཟིན་པ་ལྟར། ཁྱེད་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་ལུགས་ཀྱིས་བཀླགས་ཡོད་པའི་ཡིད་ཆེས་ཡོད། རེད་དེ་གོང་གི་རྩོམ་ཡིག་དེ་ཁུངས་ལུང་གཏན་ནས་མེད་པའི་སྲང་ལམ་གྱི་སྐད་ཆ་དག་བསྒྲུགས་ནས་བཤད་པ་མིན་པས། ཁྱེད་ལ་བསམ་བློའི་ས་བོན་གྱི་ཚུལ་དུ་ཕན་ཐོགས་ཕྲན་བུ་རེ་བྱུང་ཡོད་པའི་རེ་བ་ཆེ། ལྷག་པར་ཏུ་གོང་གི་གནས་ཚུལ་རགས་བསྡུས་རྣམས་བོད་རྣམས་ཀྱི་འདས་མ་ད་གསུམ་ལ་སྦྱར་ཏེ་རྒྱུ་ཆ་ཁག་ལས་ཁོལ་བྱུང་བྱས་ཁུལ་ཡིན་པས། གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་དེའི་སྔོན་ཡུལ་ལུང་འདིའི་སྐོར་ལ་རྒྱས་ལོན་དེ་ཙམ་བྱས་མེད་ཚེ་རྩོམ་འདི་ཁྱེད་ལ་ལེགས་སྐྱེས་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བའི་ཡིད་ཆེས་ཡོད།།
ཟུར་བལྟའི་དཔེ་ཆ་འགའ།

(1) “SikkimGeneral Knowledge”
(2) “Sikkim History”
(3) “History Culture And Custom Of Sikkim ” 
(4) “Economic History And Development”
(5) “Sikkim-A Guide